Żądanie uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia należy zgłosić do sądu. W tym celu konieczne jest wniesienie do sądu pozwu, w którym zawrzemy żądanie w postaci uznania konkretnej osoby za niegodną dziedziczenia po spadkodawcy ze względu na wystąpienie wskazanych w przepisach prawa powodów. Co ważne, niegodności dziedziczenia nie można rozstrzygnąć w trakcie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.

Zgodnie z dominującą linią orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych, żądanie uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia podlega rozpoznaniu w procesie (vide: m.in. chwała składu 7 sędziów SN z dnia 26 lutego 1968 r., sygn. III CZP 101/67). Jakie to niesie za sobą konsekwencje prawne? Właściwość procesu, jako trybu stwierdzania niegodności dziedziczenia oznacza, że sąd nie może dokonać takiego ustalenia w trybie postępowania nieprocesowego. Zgłoszenie np. w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku zarzutu niegodności dziedziczenia spowoduje konieczność zawieszenia takiego postępowania. Dopiero rozstrzygnięcie tej kwestii w procesie umożliwi sądowi na dokończenie sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, poprzez prawidłowe ustalenie kręgu spadkobierców.

Z art. 929 Kodeksu cywilnego wynika, że z żądaniem uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia można wystąpić w ograniczonym terminie:

• jednego roku od dnia, w którym dowiedziano się o przyczynie niegodności
• nie później niż przed upływem 3 lat od otwarcia spadku

Termin roczny, o którym mowa biegnie odrębnie dla każdego zainteresowanego. Natomiast termin 3 letni jest liczony od chwili otwarcia spadku i rozpoczyna swój bieg niezależnie od tego, czy ktokolwiek z zainteresowanych osób wie o przyczynie uzasadniającej niegodność dziedziczenia. Po upływie tych terminów nie można już wytoczyć powództwa o uznanie spadkobiercy za niegodnego. Zawarty w art. 929 Kodeksu cywilnego termin nie może rozpoczynać się – co oczywiste – wcześniej niż w chwili otwarcia spadku. Otwarcie spadku to moment śmierci spadkodawcy.

W przypadku dziedziczenia ustawowego, jeżeli np. zstępny jest niegodny dziedziczenia to w jego miejsce wchodzą spadkobiercy powołani do dziedziczenia ustawowego w dalszej kolejności. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia ustawowego oraz możliwości żądania zachowku.

Przesłanka ta znajdzie zastosowanie jeżeli dana osoba uporczywie uchylała się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą. Piecza ta najczęściej polega na realizowaniu obowiązku wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Nie jest to jednak wyliczenie pełne, a jedynie przykładowe i obowiązek taki mógłby również wynikać np. z zawartej umowy. Podobnie jak w przypadku uchylania się od obowiązku alimentacyjnego i tu unikanie realizowania obowiązku opieki musi mieć charakter uporczywy, a zatem nie jednorazowy, a długotrwały. Uchylanie się musi następować także z własnej woli, zatem nie zostanie uznana za niegodna dziedziczenia osoba, która pomimo takiego obowiązku nie może go realizować bo np. przebywa w szpitalu lub więzieniu.

adw. Monika Kordowska

Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej, a jest jedynie informacją przybliżającą wskazaną w nim problematykę. Udzielenie porady prawnej wymaga poznania stanu faktycznego w indywidualnej sprawie. 

Stan prawny na dzień 8 maja 2020 r.